Patrick Sins, lector Vernieuwingsonderwijs Thomas More hogeschool en lector Leren Hogeschool Rotterdam
Leraren zijn zich door iSelf meer bewust waren geworden van het belang van het geven van expliciete strategie-instructies aan leerlingen. Het bevordert het zelfregulerend leren en betekent dat je als leerling de baas bent van je eigen leerproces. Maar er is nog veel werk aan de winkel.
Zelfregulerend leren betekent dat je als leerling de baas bent van je eigen leerproces. Dat je weet welke gereedschappen je kan inzetten die je helpen om met zin meer en beter te leren. En dat je dat proces kan reguleren. Denk bijvoorbeeld aan het toepassen van voorkennis, plannen en controleren van het leerproces en het organiseren van de leerstof. Uit onderzoek weten we dat leerlingen die dit onder de knie hebben, het goed doen op school. Maar hoe kan je als basisschoolleraar je leerlingen helpen die gereedschapskist te vullen? En dan het liefst op een praktische manier, en gebaseerd op inzichten uit onderwijsonderzoek.
Zelfregulerend leren leer je niet zelfregulerend
In de onderwijspraktijk wordt het doel vaak verward met het middel als het gaat om zelfregulerend leren. Het doel is dat leerlingen uiteindelijk hun leerproces zelf op touw zetten. En dat ze weten welke gereedschappen ze kunnen gebruiken en dat ook doen. Dat is het doel. Maar als middel laten leraren leerlingen doorgaans hetzelfde doen; ze moeten het zelf uitzoeken. Het probleem daarbij is dat het niet bewezen is dat leerlingen echt leren door aan te modderen zonder eerst te weten wat ze kunnen doen om zich door de stof heen te worstelen. Daar moeten ze eerst uitleg over krijgen. Zelfregulerend leren wordt je namelijk aangeleerd.
Als we een duik nemen in de effectieve aanpakken die in de onderzoeksliteratuur zijn beschreven, is expliciete instructie het ingrediënt dat ze gemeen hebben. Expliciete instructie houdt in dat leraren uitleg geven over de gereedschappen die leerlingen kunnen inzetten tijdens het leren, wanneer ze dat kunnen doen en welke voordeel dat oplevert. Belangrijk ook is dat leraren laten zien – ze doen het voor – hoe een gereedschap wordt toegepast. Expliciete instructie is het laaghangend fruit om de gereedschapskisten van leerlingen te vullen – als leraren hier tijdens de les aandacht aan besteden dan neemt het zelfregulerend leren van leerlingen toe. Er is echter een grote ‘maar’. Uit onderwijsonderzoek weten we dat expliciete instructie tijdens de les niet tot nauwelijks voorkomt. Tijd om daar verandering in aan te brengen.
Een professionaliseringsaanpak voor basisschoolleraren
Vanuit dit knelpunt staken we tien jaar geleden samen met onderwijsprofessionals van verschillende basisscholen de handen uit de mouwen en ontwikkelden we iSELF – een professionaliseringsaanpak voor het bevorderen van zelfregulerend leren door basisschoolleraren. De didactiek van iSELF bestaat uit een plenaire training waarin leraren op praktische wijze leren hoe ze het zelfregulerend leren van leerlingen expliciet kunnen aanleren, drie coachingsessies waarin leraren feedback ontvangen van een ervaren trainer en ondersteunende materialen zoals een handboek, uitgewerkte lesplannen, een weekkalender met tips en een poster.
Allemaal leuk en aardig, maar zorgt onze aanpak er ook voor dat leraren daadwerkelijk meer tijd besteden aan het geven van expliciete instructie tijdens de les?
Ja, maar werkt het ook?
In ons onlangs verschenen artikel in Metacognition and Learning beschrijven we onze evaluatiestudie waarin we video-opnames hadden gemaakt van de lessen van in totaal 30 leraren van veertien verschillende basisscholen. Aan de start van ons onderzoek namen we van elke leraar een les op, daarna verdeelden we hen over een groep van achttien leraren die deelnamen aan iSELF en twaalf leraren die geen training kregen (de controlegroep). Na afloop van iSELF gingen we weer bij de leraren in ons onderzoek op bezoek en namen we weer een van hun lessen op. De opnames analyseerden we achteraf met behulp van een observatie-instrument waarbij we de instructies van leraren per minuut bijhielden. En we keken hierbij specifiek naar de tijd die leraren besteedden aan het geven van expliciete instructies. Omdat dat nog niet genoeg was, interviewden we ook nog vijf leraren uit de experimentele conditie.
Tromgeroffel
Onze resultaten laten zien dat het expliciet aanleren van gereedschappen voor zelfregulerend leren ook voor de leraren in onze studie een fikse uitdaging vormt. Zo vonden we dat in de voormetingen van beide groepen en in de nameting van de controlegroep expliciete instructie totaal afwezig was. Expliciete instructie lijkt in de praktijk van ons basisonderwijs dus bepaald geen sinecure. Daarnaast zagen we dat van de in totaal achttien leraren in de experimentele groep, er elf leraren waren die gemiddeld genomen 3.5% van hun les besteedden aan het geven van expliciete instructies. En ja, dat bleek wel een significant voordeel op te leveren voor de leraren die hadden deelgenomen aan iSELF – zij besteedden meer tijd aan het geven van expliciete instructies dan leraren in de controlegroep.
Er is dus nog veel werk aan de winkel om basisschoolleraren nog beter te ondersteunen in het effectief bevorderen van het zelfregulerend leren van hun leerlingen. iSELF leek leraren wel een duwtje in de rug te geven en hiermee lijkt een eerste stap gezet. Zo gaven leraren in de interviews aan dat ze door de aanpak zich meer bewust waren geworden van het belang van het geven van expliciete strategie-instructies.
Patrick Sins, lector Vernieuwingsonderwijs Thomas More hogeschool en lector Leren Hogeschool Rotterdam
Sins, P. H. M., de Leeuw, R., de Brouwer, J. & Vrieling-Teunter, E. M. (2023). Promoting explicit instruction of strategies for self-regulated learning: evaluating a teacher professional development program in primary education. Metacognition Learning (2023). https://doi.org/10.1007/s11409-023-09368-5