Patrick Sins is lector Vernieuwingsonderwijs aan de Thomas More hogeschool in Rotterdam en lector Leren aan Hogeschool Rotterdam
In het montessori-onderwijs staat de autonomie van de leerling centraal, met het mooie credo: “Help het mij zelf te doen.” We streven ernaar om onze leerlingen de vrijheid te geven hun eigen leerproces vorm te geven, hen uit te nodigen om de stof zelf te ontdekken en zo hun eigen potentieel te benutten. Maar hoe goed werkt dit in de praktijk? Werken leerlingen werkelijk zelfstandig terwijl de leraar zich op de achtergrond houdt?
De essentie van zelfregulerend leren
Zelfregulerend leren is een belangrijk begrip dat refereert aan de vaardigheden die leerlingen nodig hebben om hun leerproces te sturen, te plannen en te monitoren. Dit omvat een combinatie van cognitieve, metacognitieve, motivatie- en gedragsstrategieën, die leerlingen in staat stellen om doelgericht te leren. Het plannen van een toets, actief monitoren van de voortgang en het zoeken naar manieren om gemotiveerd te blijven, zijn voorbeelden van deze vaardigheden. Het vereist niet alleen inzicht in hoe leren werkt, maar ook een grote mate van verantwoordelijkheid van de leerlingen.
De uitdaging: niet elke leerling beschikt over de juiste vaardigheden
Hier ligt een belangrijk knelpunt: niet iedere leerling beschikt van nature over deze vaardigheden. Onderzoek toont aan dat leerlingen die effectieve strategieën gebruiken, doorgaans beter presteren dan hun klasgenoten die dat niet doen. Deze vaardigheden zijn zelfs al op jonge leeftijd belangrijke voorspellers voor latere schoolprestaties. Toch blijkt dat veel leerlingen in de praktijk niet effectief leren. Vaak beperken ze zich tot strategieën zoals het onderstrepen van woorden in een boek, herlezen van teksten of het simpelweg herhalen van stof zonder echt na te denken over wat ze leren. Effectieve strategieën, zoals het activeren van voorkennis of het samenvatten van stof in eigen woorden, worden te weinig toegepast.
De rol van de leraar: begeleiding in autonomie
Hier komt de cruciale rol van de leraar in beeld. Hoewel leerlingen binnen het montessori-onderwijs veel vrijheid krijgen om zelfstandig te werken, missen ze vaak de begeleiding om die zelfstandigheid effectief te benutten. Ze krijgen de ruimte om zelf te leren, maar niet altijd de instructie om te begrijpen hoe ze dat moeten doen. Onderzoek toont aan dat expliciete instructie in leerstrategieën essentieel is om leerlingen echt te laten profiteren van hun autonomie.
Dit betekent dat we als montessori-leerkrachten niet alleen ruimte moeten bieden voor zelfstandigheid, maar ook gericht moeten werken aan het aanleren van de juiste vaardigheden. Expliciete instructie kan bijvoorbeeld plaatsvinden door hardop te denken voor de klas, zodat leerlingen zien hoe een leraar een probleem aanpakt. Door strategieën stap voor stap uit te leggen, te modelleren en direct in de lesstof te verweven, leren we leerlingen hoe ze effectief met hun autonomie om kunnen gaan.
Een actieve rol voor de leraar
Kortom, het loslaten van leerlingen zonder duidelijke handvatten werkt niet. Om hen écht te laten groeien in zelfstandigheid, moeten we als leraren een actieve rol blijven spelen. We moeten ze begeleiden in het proces, hen laten zien hoe leren werkt, en hen helpen de juiste strategieën te ontwikkelen. Pas dan kunnen we zeggen dat ze zelfstandig leren in de ware zin van het woord. Dit sluit perfect aan bij het montessori-principe: “Help het mij zelf te doen”, waarbij de leraar de gids is die leerlingen ondersteunt op hun reis naar zelfontplooiing.
Geraadpleegde literatuur
Adıgüzel T., Aşık G., Bulut M. A., Kaya M. H., & Özel S. (2023) Teaching self-regulation through role modeling in K-12. Frontiers in Education, 8, 1105466. https://doi.org/10.3389/feduc.2023.1105466
Askell-Williams, H., & Lawson, M. J. (2015). Changes in students’ cognitive and metacognitive strategy use over five years of secondary schooling. In H. Askell Williams (Ed.), Transforming the Future of Learning with Educational Research (pp.1-19). Information Science Reference.
Askell-Williams, H., Lawson, M. J., & Skrzypiec, G. (2012). Scaffolding cognitive and metacognitive strategy instruction in regular class lessons. Instructional Science, 40(2), 413-443. https://doi.org/10.1007/s11251-011-9182-5
Dent, A. L., & Koenka, A. C. (2016). The relation between self-regulated learning and academic achievement across childhood and adolescence: A meta-analysis. Educational Psychology Review, 28(3), 425-474. https://doi.org/10.1007/s 10648-015-9320-8
Dignath, C. & Veenman, M. V. J. (2021). The role of direct strategy instruction and indirect activation of self-regulated learning – evidence from classroom observation studies. Educational Psychology Review, 33(2), 489-533. https://doi.org/10.1007/s10648-020-09534-0
Elhusseini, S. A., Tischner, C. M., Aspiranti, K. B., & Fedewa, A. L. (2022). A quantitative review of the effects of self-regulation interventions on primary and secondary student academic achievement. Metacognition Learning, 17, 1117–1139. https://doi.org/10.1007/s11409-022-093110
Greene, J. A. (2021). Teacher support for metacognition and self-regulated learning: A compelling story and a prototypical model. Metacognition and Learning, 16(2). https://doi.org/10.1007/s11409-021-09283-7
Kistner, S., Rakoczy, K., Otto, B., Dignath-van Ewijk, C., Büttner, G., & Klieme, E. (2010). Promotion of self-regulated learning in classrooms: Investigating frequency, quality, and consequences for student performance. Metacognition and Learning, 5(2), 157-171. https://doi.org/10.1007/s11409-010-9055-3
Moos, D. C., & Ringdal, A. (2012). Self-regulated learning in the classroom: A literature review on the teacher’s role. Educational Research International, 1-15. Article 423284. https://doi.org/10.1155/2012/423284
Pintrich, P. (2004). A conceptual framework for assessing motivation and self-regulated learning in college students. Educational Psychology Review, 16(4), 385-407. https://doi.org/10.1007/s10648-004-0006-x
Sins, P. H. M. (2023). Zelfregulerend leren gaat niet vanzelf. Maar hoe dan wel? Hogeschool Rotterdam.
Zimmerman, B. J. (2013). From cognitive modeling to self-regulation: A social cognitive career path. Educational Psychologist, 48(3), 135-147. https://doi.org/10.1080/00461520.2013.794676